- Anlam Dünyanın Kaynakları Nelerdir? - 25 Nisan 2023
- Anlamlı Sorularla Düşüncenin Mimarı Ol - 24 Nisan 2023
- İzle, Gözlemle ve Sorgula - 23 Nisan 2023
Yorum, olanların bağlamını belirleyerek anlam çıkarma faaliyeti; tahmin yürütme ise olacakların bağlamını belirleyerek anlam çıkarma faaliyetidir. Aslında tahmin yürütme de bir çeşit yorumlamadır, desek yanlış olmaz.
Tahmin yürütmeyi mümkün kılan şey, geleceğin belirsizliğidir. Bu belirsizliği geleceğin geçmişe benzeyeceğine inanarak aşmaya çalışmaya “tahmin etmek” diyoruz.
Her ne kadar bu inanç herhangi bir kesinlik belirtmese de, olasılıklı düşünerek tahminlerde bulunuruz.
Tahmin yürütmek, geçmiş ve şimdi farkındalığı ister. Geçmişte olan olayların şimdiye etki ettiği örüntüleri keşfedersek, bugünün yarına nasıl etki edeceğini de az çok çıkarabiliriz.
Tahmin yürütme, rastgele bir olayın olacağını belli belirsiz kestirme anlamına gelebileceği gibi; sebeplere dayanan, dikkatli ve derin bir düşünme sonunda olayların nereye varacağını bildirmek anlamına da gelir. Dikkatli bir inceleme sonunda edinilen deneyimler, bir süre sonra insanın geleceği tahmin yeteneğine dönüşür.
İyi bir tahminde bulunmak isteyen birey, sabit olan az sayıdaki şeyleri tespit eder ve diğer değişkenleri sürekli denetler. Belli bir fikri veya stratejiyi haklı çıkarmak için tahminlerde bulunmaz. Şartları gözlemleyerek fikir edinir ve strateji geliştirir. Bu tersine düşünme tarzını elde etmek için zihni, felsefi, ahlaki ve yöntemsel bazı özelliklere sahip olunmalıdır.
Zihni olarak; açık görüşlü olmak, belli düşünceleri doğru çıkarma amacıyla inatçılık etmemek gerekir. Aynı zamanda şüpheci yaklaşmak ve sorgulamaktan kaçınmamak, nelerin kalıcı, nelerin geçici olduğunu ortaya çıkarmak açısından son derece önemlidir.
Tahmin yürütmeye çalışan kişi, kendi düşüncesine de aynı şekilde şüpheci yaklaşacak ve kendi hatalarını da sorgulayacaktır. Bunun yanı sıra mantık ve matematik gibi bilimleri mümkün kılan çözümleme yeteneğini geliştirmek de tahmin yapmanın zihni gereksinimlerinden biridir.
Felsefi açıdan yaklaştığımızda ise, tahmin yürütmek temkinli olmaya, alçak gönüllülüğe ve neden-sonuç ilişkilerinde esnek düşünmeye bağlıdır.
Öncelikle, alçak gönüllü olup şartların tamamını bilemeyeceğini kabul eden biri, tahminde bulunabilir. Havanın kararmasından yağmurun yağacağını tahmin etmek gibi…
Şartları tümüyle bildiğini düşünen biri için ihtimaller yoktur, kesin olacak olaylar vardır. Ancak olayların gerçek nedenlerini hiçbir zaman yüzde yüz kesinlikle bilemeyeceğimiz gibi, olayların ne yönde seyredeceğini de bilemeyiz.
Şartların tamamını bilmediğini kabullenen biri, çevresine açık bir zihinle soruşturarak bakar. Bu da ona, geçmişten geleceğe uzanan örüntüleri görebilme olanağı sağlar.
İyi bir tahminde bulunmak için aynı zamanda yanlış tahminlerin yapıldığı da kabul edilmelidir. Bu sayede, yeni tahminler yapabilmek için yeni bilgilere başvurulabilir. Tahminler tutmadığında inat etmemek de alçak gönüllü olmanın bir sonucudur.
Yöntemsel olarak; çözümleyen, sentezleyen, olasılık merkezli ve sürekli yenilenmeye açık düşünme, kendi bilişsel sınırlarının ve eğilimlerinin farkında tahminleri doğurur. Eldeki verileri parçalarına ayırmak, sonra onları anlamlı bir bütüne sentezlemek, nelerin olabileceğine dair kesin yargılardan kaçınmak ve verilerin değişimine göre tahminleri değiştirmek suretiyle yapılan tahminler daha isabetli olur.
Tahminde bulunmanın ahlaki gereksinimleri de vardır. Doğruluk ilkesine bağlı olmayan, fırsatçı ve günübirlikçi bir ahlakla iyi tahminler yürütmek mümkün değildir.
Doğru ve yanlışın ne olduğuna dair derin bir saygı ve merak, tahminleri doğru yönlendirecektir. Bunun yanında kararlı olmak, düşünürü, kendi özelliklerini olabildiğince etkin bir şekilde kullanmaya yönlendirir. Rastgele ve sonucun ne olacağını umursamadan düşünmenin isabetli tahminlerde bulunmasını bekleyemeyiz.
Son olarak, tahminde bulunmak için, bulunulan durumdan daha iyisine ulaşmaya dair bir arzu duyulmalıdır. Mevcut durumdan daha iyisine yönelen düşünme, şartları daha iyi değerlendirerek tahminler ortaya çıkarır.
Yarın: Geniş Kapsamlı Düşmek