İzle, Gözlemle ve Sorgula

Hiç durma; zaman kaybetmeden izle, gözlemle, akıl nimetinin hatırı için sağlıklı veri topla ve bütün bunlarla her şeyi sorgula.

Gözün görüyor, kulağın duyuyor, koku alıyor, dokunuyor ve tadıyorsun.

Her duyu, dünya hakkında sana farklı bir bilgi veriyor. İnsanlarla konuşuyorsun, haberleri izliyorsun, kitap okuyorsun, sosyal medyada takılıyorsun. 

Hepsi kendi içinde bir âlem… Doğaya bakıyorsun, doğanın kendisi başka bir âlem. Her âlemin farklı bir işleyişi var. Âlemlerin işleyişlerini gözlemleyerek öğrenebilirsin.

Olup bitenlerin nasıl işlediğini görmek için örüntüleri keşfet. Nelerin tekrar ettiğini ve nelerin değiştiğini görmek için veri topla. 

Bir şey hakkında tek seferde bilgi edinemezsin. Bir ağacın mevsimden mevsime değişimini gözlemlemek istersen bir yıl boyunca veri toplaman gerekir.

Acele etme. Sabırla ve ilgiyle gözlem yapmaya devam edersen bakış açını genişletebilirsin.

Gözlem yaparken yargılarını askıya al. Gözlemlediğin şeyin nasıl olması gerektiğine değil, olanı olduğu gibi görmeye odaklan. 

Yeterince gözlem yapmadan, çeşitli açılardan bakmadan genelleme yapma.  Hakkında yeterince bilgin olmayan şeyler üzerinde yorum yapma. 

Gözlemlediğinde bile gözleminin zihinsel ve fiziksel şartlarla kısıtlandığını unutma. Bu yüzden topladığın verileri bir yere not edebilir, ses veya video formatında kaydedebilirsin. Böylece yaptığın gözlemlerin seyrini takip eder ve oluşan hataları düzeltebilirsin.

Tecrübe bir bütün olarak gelir. Bilgilerin çoğunu da önce bütün olarak ediniriz. Ancak tecrübelere anlam vermek istiyorsan ve edindiğin bilgilerin doğruluğunu denetleyeceksen onları çözümlemelisin.

Yaşadığın tecrübeler anlamsız geliyorsa onları anlaşılabilecek küçük parçalarına ayır. Yaşadığın olayın her detayı anlamlı bir parça olabilir. Ormanın tek tek ağaçlardan oluştuğunu unutma. Her bir orman, kendisini oluşturan ağaçların özelliğini taşır. O yüzden ağaçlara tek tek baktıkça orman hakkında bilgin artar. 

Olayları ve olguları da böyle tek tek kavramaya çalış. İçselleştiremediğin detayları geçiştirme, üstüne eğil. Bütündeki parçaları görmeye azmet.

Çözümlediğin bir olayın her parçası kendi başına anlamlı hale gelir. Ancak tek tek anlamlı da olsa parçalara ayırdığın bir tecrübe veya düşünce sana yol gösteremez.

Bir ağaca bakarak ormanın tamamını göremezsin. O yüzden ayrı ayrı anlam verdiğin parçaların arasındaki bağlantıları kur.

Parçaların birbirleriyle ilişkileri nedir?

Her bir parçanın bütünle ilişkisi nedir?

Bu soruları sorarak ilerlersen, her bir ağaç senin orman hakkındaki bilgini zenginleştirir. Parçadaki bütünü görmeye çalış.

Zihin, genelleme yapmaya daha yatkındır. Dolayısıyla doğruyu bulmak için genellemelere nasıl ulaştığını denetlemelisin. Her genelleme bilgi ifade etmez. Her genelleme yanlış da değildir. Bilginin ve düşüncelerinin çoğu genellemedir.

Çözümleme yaparak ve sonra sentezleyerek genellemelerini denetlersin. Disiplinli çalışır ve kendine karşı dürüst olursan özenli genellemeler yaparsın.

Anlamlı bir yaşamın olsun istiyorsan bildiğini düşündüğün her şeyin doğruluğunu denetlemelisin.

İnsanlar cahillikten ancak şüphe sayesinde kurtulurlar. Çünkü bildiğini sanmak, hiç bilmemekten daha koyu cehalettir. 

Şüphe ettiğinde, kendi bilgilerinin sağlamasını yapma imkânın doğar. Yoksa ondan bundan duydukların, karmaşık ve anlamsız bir biçimde üst üste dizilmiş bilgi yığını olarak kalır.

Bir iddia, herkes tarafından söyleniyor diye doğru olmaz.

Sevdiğin biri söylüyor diye de bir iddia doğru olmaz. İddialar doğru olsalar bile bunlar delil teşkil etmezler.

Bir iddia duyduğunda, hemen kabul veya reddetme yoluna gitme. Bilgilerin anlamsız bir yığından farklı olsun istiyorsan, delilleri kendin sorgula ve sorularının üstüne git. 

Yeterince delili yoksa, bir iddianın doğruluğuna nasıl inanacaksın?

Doğruluğuna inandığın diğer iddialarla bağlantılarını kur, onlarla kıyasla, tecrübelerine müracaat et.

Bilen insanlara sor, değerlendirmeler yap.

Şüphe etmen, güvensizlik duyman demek değildir. Şüpheci yaklaşmak, anlamaya çalışmaktır. Elbette şüphe etmediğin şeyler olacaktır. Zaman zaman bunlardan bile şüpheye düşebilirsin.

Önemli olan, böyle durumlarda kaçmaman ve seni şüpheye düşüren soruların üzerine gitmendir.

Şüphelerinin üstüne gitmezsen korkuların büyür. Bütünün içerisinde yerini bulamadığın iddia, şüphe kaynağıdır. O kaynağa in ve bak. Şüphe etmediğin bilginin altı boş olabilir. Bilgilerinin altını doldurmak için araştırmalısın.

Ömür kısa ve ecel gizli. Sağlıklı düşünmek için yapman gereken belli. Haydi durma! Zaman kaybetmeden izle, gözlemle, akıl nimetinin hatırı için sağlıklı veri topla ve sorgula. Yorulsan da vazgeçme zira örs ile çekiç arasına girmeden kılıç olunmaz.