Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı, İkinci Cumhurbaşkanı, asker ve devlet adamı İsmet İnönü’nün vefatının üzerinden 49 yıl geçti.
İnönü, Anıtkabir’de düzenlenen törenle anıldı. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun da katıldığı törende ilk olarak Atatürk’ün kabrine çelenk konuldu ve saygı duruşunda bulunuldu. Daha sonra, CHP’nin 2. Genel Başkanı İnönü’nün kabrine geçen heyet, burada çelenk bıraktı ve saygı duruşunda bulundu.
Heyet içerisinde İnönü’nün kızı Özden Toker ve torunu Gülsün Toker Bilgehan ile Anayasa Mahkemesi’nin eski Başkanı Yekta Güngör Özden de yer aldı.
CHP’nin İkinci Genel Başkanı İsmet İnönü’yü Twitter hesabından yayınladığı mesajla anan Kılıçdaroğlu, “Cumhuriyetimizin ilk Başbakanı, ikinci Cumhurbaşkanı, halkımızın varlık ve yokluk mücadelesi olan Kurtuluş Savaşı’nın kahramanı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yol arkadaşı, Lozan Zaferi’nin mimarı, Genel Başkanım #İsmetİnönü’yü saygı ve minnetle anıyorum.” ifadelerini kullandı.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yakın silah arkadaşı, İnönü savaşlarının komutanı Mustafa İsmet, 24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu. Babası Malatya’ya yerleşmiş, Bitlisli Kürüm ailesinden Reşit Bey, annesi Bulgaristan’ın Deliorman bölgesinden Cevriye Hanım’dı.
İnönü, Sivas Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra Topçu Harbiyesine girdi. 1903’te Harbiyeden, 1906’da da Harp Akademisinden birincilikle mezun oldu. İnönü, daha sonra kurmay yüzbaşı olarak Edirne’deki İkinci Orduya atandı.
1907’de İttihat ve Terakki Cemiyetinde kısa süre çalışan İnönü, 31 Mart olayını bastırmak için toplanan Hareket Ordusuna Yeşilköy’de katıldı. Ahmet İzzet Paşa komutasında Yemen’e gönderilen Dördüncü Kolordu kurmay heyetinde yer alan İsmet İnönü, 1912’de binbaşılığa yükselerek Yemen Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Başkanı oldu. İlk diplomatik görevini burada üstlenip İmam Yahya ile görüşerek barışı sağlayan İsmet İnönü, Balkan Savaşı sırasında ise Çatalca’da bulundu.
Birinci Dünya Savaşı yılları ve Atatürk’le tanışması
Birinci Dünya Savaşı’nda Başkomutanlık Karargahı’nda Harekat Şubesi Müdürlüğü yapan İsmet İnönü, 1914’te yarbay rütbesine yükseldi. Ertesi yıl albaylığa yükselerek Trakya’daki İkinci Ordu Kurmay Başkanlığına atanan İnönü, daha sonra Doğu ve Suriye cephelerinde Dördüncü, Yirminci ve Üçüncü Kolordu komutanlıklarında bulundu.
Bu dönemde İkinci Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı ve aralarında derin bir dostluk doğdu, ondan yüksek ve anlamlı bir sicil aldı. 1916’da İstanbul’da Mevhibe Hanım ile evlendi ancak hemen cepheye dönmek zorunda kaldı. Mondros Mütarekesi günlerinde İstanbul’a geri gelerek 1918’de Harbiye Nezareti Müsteşarı oldu ve Askeri Şurada görev aldı. Bu yıllarda Mustafa Kemal Paşa ile görüşmeye devam etti.
İdama mahkum edildi
Albay İsmet Bey, Ocak 1920’de Ankara’ya kısa bir süre için gidip döndü. 19 Mart 1920’de Mustafa Kemal’in çağrısı üzerine gizlice tekrar Ankara’ya geçip Milli Mücadele’de önemli görevler üstlendi.
Edirne Milletvekili seçilerek çalışmalara katıldı ve Genelkurmay Başkanı olarak düzenli ordu kurmayı başardı. İnönü, İstanbul Hükümeti tarafından Haziran 1920’de idama mahkum edildi.
4 Mayıs 1921’de Batı Cephesi Komutanlığı’na atanan İsmet İnönü, Birinci ve İkinci İnönü savaşlarını kazandı. Generalliğe yükselerek İsmet Paşa olarak anılmaya başlandı. Sakarya ve Başkumandanlık Meydan savaşlarında etkili oldu.
Zaferin ardından Mudanya’da ateşkes görüşmelerini yürüten İnönü, 3 Ekim 1922’de Dışişleri Bakanı ve Lozan Baş Delegesi oldu, 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı imzaladı.
30 Ekim 1923’te ilk Cumhuriyet hükümetini kuran İnönü, Kasım 1924’te başbakanlıktan ayrıldı. İnönü, daha sonra Şeyh Sait isyanı nedeniyle yeniden aynı göreve getirildi.
Soyadı kanunu çıkınca Atatürk, kendisine “İnönü” soyadını verdi. İsmet İnönü, 15 yıl başbakanlıkta bulunduktan sonra hükümetten Eylül 1937’de ayrıldı.
İkinci Cumhurbaşkanı seçildi
Atatürk’ün vefatının ardından 11 Kasım 1938’de Türkiye Büyük Millet Meclisinde oy birliğiyle İkinci Cumhurbaşkanı seçildi. İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye’yi sokmamak için devletler arası politika alanında çok yönlü çalışmalarda bulunan İnönü, çok partili demokratik hayata geçişi sağladı.
CHP Genel Başkanı ve muhalefet lideri olarak 10 yıl boyunca siyaset yapan İnönü, 27 Mayıs ihtilali ve seçimler sonucunda gerçekleşen üç koalisyonda başbakanlık yaptı ve bu görevini 6 Şubat 1965’e kadar sürdürdü.
CHP’de “ortanın solu” hareketini başlatan İnönü, 8 Mayıs 1972’de ise parti içi mücadeleler sonucunda CHP’den istifa ederek senatör kimliğiyle TBMM’de görev aldı. İsmet İnönü, 25 Aralık 1973’de Ankara’da vefat etti. Cenazesi, hükümet kararıyla Anıtkabir’e defnedildi.